فنول یک ترکیب عالی آروماتیک است که به آن هیدروکسی بنزن و بنزنول هم می‌گویند. این ماده نوعی الکل نیز به شمار می‌رود. فنول از مواد ضدعفونی کننده قدیمی است که امروزه از مشتقات نفتی در مقیاس صنعتی به دست می‌آید، اما در ابتدا فنول از زغال سنگ استخراج می‌گردید. فنول از مواد صنعتی مهمی است که برای تولید ترکیبات و مواد مختلفی از آن استفاده می‌کنند. این ماده در آب انحلال پذیری بالایی دارد و به صورت طبیعی تولید می‌شود. اگر می‌خواهید در مورد خواص و کاربردهای فنول اطلاعات بیشتری کسب کنید پیشنهاد می‌کنیم تا پایان این مطلب با ما همراه باشید.
فهرست مطالب
فنول چه ویژگی‌هایی دارد؟
فنول دارای بلورهای سفید رنگ بوده و دمای ذوب آن ۴۲ درجه سانتی‌گراد است. فنول در بدن انسان هم تولید می‌گردد و در ساخت نایلون، تولید رزین‌های فنولیک و ساخت الیاف مصنوعی استفاده می‌شود. فنول نوعی ضدعفونی کننده نیز محسوب می‌شود و در ساخت داروهای گلودرد و دهانشویه‌ها از آن استفاده می‌کنند.
تشابه فنول با الکل زیاد است، ولی در این ترکیب پیوندهای هیدروژنی در مقایسه با الکل‌ها قوی‌تر بوده و همچنین انحلال پذیری آن در آب بیشتر است. همچنین فنول‌ها نقطه جوش بالاتری نسبت به الکل‌ها دارند. این ماده در دمای اتاق بی‌رنگ یا سفید رنگ هستند و ممکن است سوزآور و سمی باشند.
نحوه تولید فنول
فنول امروزه از مواد اولیه نفتی به دست می‌آید، ولی در ابتدا این ماده از زغال سنگ استخراج شد. با توجه به اینکه این ماده دارای اهمیت تجاری است، برای تولید آن شیوه‌های زیادی ایجاد گردیده است که عبارت هستند از:
- یکی از روش‌های تولید فنول اکسیداسیون تولوئن و بنزن است.
- از دیگر شیوه‌های تولید این ماده هیدرولیز بنزین سولفونیک اسید است.
- هیدرولیز کلروبنزن از جمله راه‌هایی است که میتوان تولید فنول را انجام داد.
- پیرولیز زغال سنگ نیز یکی از روش‌های تولید فنول است.
امروزه معمولاً فنول با کمک کیومن که مایعی بی‌رنگ، معطر و آتش گیر است، تولید می‌گردد. در این فرایند از پروپن و بنزن استفاده می‌شود و محصول جانبی که تولید می‌شود، استون خواهد بود.
واکنش‌پذیری فنول
قدرت اسیدی ترکیب شیمیایی فنول ضعیف بوده و میزان ph آن بین ۸ الی ۱۲ است. هنگام حل شدن فنول در آب هیدروژن از هیدروکسی جدا می‌شود و تشکیل آنیون فنولات می‌دهد. بین این دو ترکیب تعادل دو طرفه‌ای وجود دارد.
یکی از دلایل مهمی که خاصیت اسیدی این ماده را نسبت به ترکیبات آلیفاتیک دیگر توجیه می‌کند، این است که در حلقه بنزن ساختاری رزونانسی ایجاد می‌کند. بدین گونه که بر اثر خاصیت اسیدی هیدروژن، گروه هیدروکسیل از مولکول خارج می‌گردد و بار منفی ایجاد می‌شود. این بار در تمام حلقه بنزن بر روی اکسیژن توزیع شده و ساختاری رزونانسی به وجود می‌آورد.
فنول خوراکی
فنول خوراکی از گیاهانی مثل میخک و ادویه‌های دیگر، بعضی از میوه‌ها و شکلات تلخ به دست می‌آید. مصرف فنول خوراکی خاصیت ضد التهابی داشته و می‌تواند از التهاب‌ها جلوگیری کند. همچنین برای کاهش بیماری‌هایی مانند پوکی استخوان، انواع سرطان و بیماری‌های قلبی نقش بسیار موثری دارد.
در صورتی که در رژیم غذایی به اندازه کافی از فنول خوراکی استفاده شود، برای سلامتی مزایای زیادی خواهد داشت. از دیگر تأثیراتی که فنول خوراکی دارد، میتوان به محافظت از سلول‌های مغز اشاره کرد که سبب پیشگیری از آلزایمر می‌شود.
مشتقات فنول
از مشتقات شناخته شده و مهم فنول میتوان به ترکیب فتالئین اشاره کرد که از واکنش این ماده با فتالیک آنهیدرید در حضور اسید سولفوریک تولید می‌گردد. یکی از راهکارها برای کمتر کردن سمیت و خطرات فنول کلردار کردن این ماده است. برای این کار کلر با فنول واکنش داده و چند اتم کلر به مولکول اضافه می‌گردد. فنول‌ها دسته‌ای از آنتی اکسیدان‌ها هستند که در تمام ترکیبات آلی و موجودات زنده استفاده از آن‌ها سبب کمتر شدن اکسیداسیون ناشی از بودن در معرض هوا می‌گردد.
کاربردهای فنول
از فنول به عنوان ضدعفونی کننده در غلظت‌های کم استفاده می‌گردد و دهانشویه‌ها و پاک کننده‌های خانگی را به کمک این ماده درست می‌کنند. همچنین فنول از اولین مواد ضدعفونی کننده است که در جراحی‌ها مورد استفاده قرار گرفت. ولی با این وجود باید به این نکته توجه شود که فنول ماده‌ای سمی بوده و در غلظت‌های بیشتر ممکن است سبب سوختگی شود که این سوختگی دردی نخواهد داشت و در غشاهای مخاطی و در سطح پوست رخ می‌دهد. از کاربردهای مهم فنول میتوان به این موارد اشاره کرد:
- برای ساخت پلاستیک، فنول از مواد اولیه محسوب می‌شود.
- در تولید مواد منفجره از فنول استفاده می‌شود.
- در ساخت و تولید داروهایی مانند اسپرین مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- برای تولید نگهدارنده‌های چوب و رنگ‌ها از فنول استفاده می‌کنند.
- برای تولید محلول‌های عکاسی کاربرد دارد.
نقش و اهمیت فنول در صنایع
فنول در صنایع نقش ماده آغازین را دارد و از آن در تولید رنگ‌ها، نایلون‌ها، شوینده‌ها، نرم کننده‌ها، علف کش‌ها، قارچ کش‌ها، ضد اکسنده‌ها، بعضی از روغن‌ها و افزودنی‌های بنزین استفاده می‌کنند. فنول همچنین گند زدای قوی محسوب می‌شود و از آن برای تهیه ماده بیهوش کننده نیز استفاده می‌کنند. رزین اپوکسی و رزین‌های فنولیک با استفاده از فنول تولید می‌شوند. در تحقیقات زیست شناسی مولکولی و پزشکی برای استخراج ترکیبات سلولی از این ماده کمک می‌گیرند. همچنین اکثر محصولات بهداشتی و آرایشی حاوی فنول هستند.
وقتی فنول به صورت تزریق عضلانی استفاده می‌شود، موجب درمان اسپاتیسیته عضلانی می‌گردد. برای پیشگیری از رشد باکتری‌ها در محلول برخی از واکسن‌ها از فنول استفاده می‌کنند. همچنین این ماده در اسپری‌های گلودرد که برای کاهش التهابات دهان و تسکین تحریکات تجویز می‌شوند نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.
فنول چه خطراتی دارد؟
همانطور که گفته شد، فنول دارای کاربردهای متنوع و گوناگونی است که معمولاً در ساخت محصولات بهداشتی مورد استفاده قرار می‌گیرد، اما این ماده عوارضی نیز دارد. برای نمونه قرار گرفتن در معرض فنول احتمال ابتلا به بیماری‌های قلبی را بیشتر کرده و تنفس را مشکل خواهد کرد.
اگر فنول بلعیده شود، ممکن است که کشنده باشد. بنابراین هنگامی که با این ماده کار می‌شود حتماً باید نکات ایمنی به صورت کامل رعایت شود و استفاده از دستکش و ماسک ضروری خواهد بود. همچنین وقتی که فرد در معرض فنول قرار گرفته می‌شود، سبب تحریک گلو، بینی، چشم، پوست و سیستم عصبی نیز خواهد شد. از دیگر مواردی که میتوان به عنوان عوارض قرار گرفتن در معرض فنول نام برد، ضعف، کاهش وزن، درد عضلانی و خستگی هستند. با این وجود ترکیبات گیاهی که دارای فنول هستند، نوعی آنتی اکسیدان بوده و با مهار کردن رادیکال‌های آزاد مخرب، می‌توانند موجب بهبود سلامتی شوند.
اگر فردی در معرض مقدار بسیار زیاد فنول قرار گرفته شود، حتی این امکان نیز وجود خواهد داشت که دچار آسیب کلیوی، کبدی، تشنج و سوختگی پوست شوند. کارگرانی که در صنایع مشغول هستند، بیشتر در معرض این عوارض و خطرها قرار دارند و با توجه به کارهایی که انجام می‌دهند و مدت زمانی که در معرض فنول قرار می‌گیرند، این عوارض متفاوت خواهند بود.
نکات مهم خرید و فروش فنول
- همانطور که گفته شد، فنول از جمله موادی است که در صنعت کاربرد بسیار زیادی دارد. این ماده بیش از اندازه سمی است و حتی در برخی مواقع امکان دارد، کشنده باشد. به همین علت در هنگام فروش یا خرید فنول باید از تماس آن با پوست جلوگیری کرده و کاملاً هوشیار باشید.
- در هنگام کار با این ماده حتماً باید از دستکش و ماسک باید استفاده شود. حتی مقدار کمی از این ماده نیز می‌تواند موجب سوختگی شود. در مواقعی که فنول به پوست نفوذ می‌کند، آسیب‌های بسیار جدی به بدن به ویژه به کلیه‌ها وارد می‌کند.
- در صورتی که با اندازه بیشتری از این ماده سر و کار دارید، پیشنهاد می‌شود که در کنار خود شیشه گلیسرول داشته باشید. چنانچه با پوستتان تماس پیدا کرد، قبل از اینکه پوست خود را با آب زیاد بشویید، حتماً گلیسرول را به پوست خود بزنید تا جذب پوست شود.
قیمت و خرید فنول
با توجه به اینکه فنول ماده‌ای سمی و قابل اشتعال است، نحوه نگهداری و بسته‌بندی آن بسیار مهم بوده و دارای اهمیت زیادی است. فنول باید در محیط خنک و خشک که تهویه مناسبی دارد، نگهداری شود. این محیط باید از عوامل اکسید کننده به دور باشد. لازم به ذکر است که هرچقدر فنول خلوص بالاتری داشته باشد، قیمت آن نیز بیشتر است. به همین علت شاید بتوانید فنول صنعتی را با قیمت کمتر پیدا کنید. همچنین شرکت‌های تولید کننده خارجی یا ایرانی نیز بر روی قیمت نهایی این محصول تأثیرگذار خواهند بود. از دیگر فاکتورهای مهمی که در قیمت فنول تأثیرگذار هستند، میتوان به کیفیت نهایی محصول اشاره کرد.
فنول با حجم‌های مختلف در انواع گوناگون در بازار عرضه می‌شود. برای اینکه از آخرین قیمت آن در بازار اطلاع پیدا کنید و همچنین خرید فنول با کیفیت می‌توانید با کارشناسان مجموعه نویان شیمی در ارتباط باشید. این مجموعه با تکیه بر نیروهای مجرب و متخصص خود اقدام به تولید انواع مواد شیمیایی مورد نیاز صنایع در سطح استانداردهای بین المللی و با قیمتی مناسب نموده است. از این رو می توانید با اطمینان خاطر با مراجعه به این سایت فنول را در حجم مورد نیاز تهیه کنید.
